“Mắc khén” hay “ Mắc khẻn” là tên gọi khác nhau của mỗi vùng miền về một loại gia vị của người dân miền núi. Chúng ta hẳn sẽ không còn xa lạ với cái tên hạt mắc khén hay hạt dổi khi kết hợp sẽ được một bát chẩm chéo mang đậm hương vị núi rừng.
Thế nhưng bạn hãy thử một lần đặt chân lên tới một huyện miền núi nằm ở phía Tây Xứ Thanh, bạn cũng sẽ thấy được hạt “Mắc khẻn” với tên gọi đặc trưng của đồng bào dân tộc Thái nơi đây làm nên món “Muối Mắc khẻn Mường Đeng” – một gia vị chấm mang một nét đặc trưng khác biệt tại Bản Peo, xã Yên Thắng, huyện Lang Chánh. Là một vùng đất được thiên nhiên ưu ái ban tặng cho Lang Chánh khí hậu mát mẻ quanh năm cùng với hệ thống rừng nguyên sinh phong phú, vậy nên mắc khẻn hay dổi là loại cây có sẵn trong tự nhiên. Không biết từ bao giờ cây mắc khẻn đã có mặt tại một số vùng đồi núi tại Bản Peo, vì vậy một số bà con đã cố gắng đưa giống loại cây này về trồng ngay sau vùng đất quanh nhà để dễ chăm sóc và thu hái.
Hầu hết các món ăn của đồng bào dân tộc Thái nơi đây đều sử dụng mắc khẻn làm gia vị. Loại gia vị này có mùi thơm nồng nàn, thơm hơn hạt Tiêu, cay nhè nhẹ, hơi gây tê khi thưởng thức, và đặc biệt hoàn hảo khi kết hợp cùng hạt Dổi. Đây là hai loại gia vị được xem là linh hồn ẩm thực nơi đây.
Mắc, theo tiếng Thái, có nghĩa là quả. Nhưng còn Khẻn thì không hề có chữ gì đồng nghĩa hay cả trong ngôn ngữ bản địa. Bởi vậy Mắc khẻn mãi mãi sẽ là một tên riêng, tự nhiên tồn tại như chính bản thân núi rừng hoang dã, bí hiểm mà cũng quá đổi quen thuộc với con người. Thực tế Mắc khẻn là một loài cây dại thuộc họ hồi, có tinh dầu, khi đơm trái sẽ kết thành những chùm quả nhỏ li ti, tỏa hương thơm dịu. Để làm được một sản phẩm muối Mắc khẻn mang hương vị núi rừng Bản Peo của đồng bào nơi đây, bà con đã tự mình làm theo cách truyền thống để giữ được hương vị gốc của mắc khẻn và hạt dổi. Thường vào cuối hè, người dân thu hái Mắc khén bằng cách leo lên cây hái hay dùng câu liêm kéo những cành nhỏ có quả rơi xuống và buộc lại thành chùm. Sau khi thu hái, mắc khẻn sẽ được phơi tập trung dưới cái nắng vủa Bản Peo để tách vỏ và thu được thành phẩm hạt mắc khẻn. Nếu được đặt chân đến với nơi đây, đến gần hơn đến với Bản Peo, xã Yên Thắng, bạn hãy một lần thưởng thức những món ăn chế biến từ gia vị này chắc chắn bạn sẽ không thể quên được hương vị đặc trưng của nó mà không phải ở đâu cũng tìm thấy được. Với tấm lòng hiếu khách và con người chân chất, thật thà đôn hậu của đồng bào dân tộc Thái nơi đây, sản phẩm Mắc mắc khẻn bản Peo sẽ mang đến cho du khách những trải nghiệm khó quên khi đến với miền sơn cước này.
Đánh giá Muối mắc khẻn Mường Đeng